Quốc hội ban hành luật hôn nhân và gia đình theo nghị quyết số 51

Căn cứ theo Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 sửa đổi và bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 51/2001/QH10; Quốc hội đã ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều trong Luật hôn nhân và gia đình.

Nội dung luật hôn nhân và gia đình

Điều 1. Sửa đổi, bổ sung Luật hôn nhân và gia đình:

1. Điều 2 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 2. Những nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình

1. Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng.

2. Hôn nhân giữa công dân Việt Nam thuộc các dân tộc, các tôn giáo, giữa người theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người có tín ngưỡng với người không có tín ngưỡng, giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ.

3. Vợ chồng có trách nhiệm thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình.

4. Cha, mẹ, con và các thành viên khác trong gia đình có nghĩa vụ tôn trọng, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau.

5. Kế thừa và phát huy truyền thống văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam về hôn nhân và gia đình.

6. Nhà nước và xã hội không thừa nhận mọi sự phân biệt đối xử đối với các con.

7. Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, hỗ trợ trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật thực hiện các quyền về hôn nhân và gia đình; giúp đỡ các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ.

2. Điều 3 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 3. Trách nhiệm của Nhà nước và xã hội đối với hôn nhân và gia đình

1. Nhà nước có chính sách, biện pháp tạo điều kiện để các công dân nam, nữ xác lập hôn nhân tự nguyện, tiến bộ và gia đình thực hiện đầy đủ chức năng của mình; tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hôn nhân và gia đình; vận động nhân dân xóa bỏ phong tục, tập quán lạc hậu về hôn nhân và gia đình, phát huy truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc; xây dựng quan hệ hôn nhân và gia đình tiến bộ.

Chính phủ có trách nhiệm quản lý nhà nước về công tác gia đình; xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về gia đình; công nhận, thực hiện các quyền, nghĩa vụ của các thành viên gia đình; chủ động phòng, chống bạo lực gia đình và các tệ nạn xã hội xâm nhập vào gia đình nhằm xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc; phối hợp với Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội khác về công tác gia đình.

2. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm giáo dục, vận động cán bộ, công chức, các thành viên của mình và mọi công dân xây dựng gia đình văn hóa; kịp thời hòa giải mâu thuẫn trong gia đình, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các thành viên gia đình. Nhà trường phối hợp với gia đình trong việc giáo dục, tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hôn nhân và gia đình cho thế hệ trẻ.

3. Điều 4 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 4. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình

1. Quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập, thực hiện theo quy định của Luật này được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ.

2. Cấm các hành vi sau đây:

a) Kết hôn giả tạo, ly hôn giả tạo;

b) Tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, cản trở kết hôn;

c) Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người đang có vợ, có chồng;

d) Kết hôn giữa những người cùng dòng máu về trực hệ; kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi ba đời; kết hôn giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; kết hôn giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, bố chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, bố dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng;

đ) Yêu sách của cải trong việc kết hôn;

e) Cưỡng ép ly hôn, cản trở ly hôn;

g) Áp dụng sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, mang thai hộ vì mục đích thương mại, sinh sản vô tính, mua bán trẻ em;

h) Bạo lực gia đình;

k) Mua bán người, bóc lột sức lao động, xâm phạm tình dục hoặc có hành vi khác nhằm mục đích trục lợi.

3. Mọi hành vi vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình phải được xử lý nghiêm minh, đúng pháp luật.

Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền yêu cầu Tòa án, cơ quan khác có thẩm quyền có biện pháp kịp thời ngăn chặn và xử lý đối với người có hành vi vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình.”

4. Điều 5 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 5. Áp dụng quy định của Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan

Các quy định của Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan đến quan hệ hôn nhân và gia đình được áp dụng đối với quan hệ hôn nhân và gia đình trong trường hợp pháp luật về hôn nhân và gia đình không có quy định.”

5. Điều 6 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 6. Áp dụng tập quán về hôn nhân và gia đình

1. Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thỏa thuận thì tập quán về hôn nhân và gia đình được áp dụng.

2. Trong trường hợp pháp luật có quy định, nhưng các bên tự nguyện thực hiện quyền, nghĩa vụ về hôn nhân và gia đình theo tập quán thì việc áp dụng tập quán đó được công nhận.

3. Việc áp dụng tập quán quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này được công nhận khi đảm bảo các điều kiện sau đây:

a) Nội dung của tập quán không trái với các nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình được quy định tại Điều 2 của Luật này và không vi phạm quy định về bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình quy định tại khoản 2 Điều 4 của Luật này;

b) Tập quán được áp dụng là tập quán được cộng đồng dân cư sinh sống trên cùng địa bàn, cùng dân tộc, cùng tôn giáo thừa nhận;

c) Tập quán được áp dụng chỉ có hiệu lực trên địa bàn, trong cộng đồng có tập quán đó.

4. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.”

6. Điều 8 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 8. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

1. Chế độ hôn nhân và gia đình là toàn bộ những quy định của pháp luật về kết hôn, ly hôn, nghĩa vụ và quyền giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con, giữa các thành viên khác trong gia đình, cấp dưỡng, xác định cha, mẹ, con, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài và những vấn đề khác liên quan đến hôn nhân và gia đình;

2. Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định của Luật này về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn;

3. Kết hôn trái pháp luật là việc kết hôn được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhưng một bên hoặc cả hai bên kết hôn vi phạm một trong các điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này;

4. Chung sống như vợ chồng là việc hai người khác giới tính hoặc cùng giới tính thỏa thuận tổ chức cuộc sống chung và coi nhau là vợ chồng, có tổ chức lễ cưới hoặc được gia đình một hoặc hai bên chấp nhận.

5. Tảo hôn là việc lấy vợ, lấy chồng khi một bên hoặc cả hai bên chưa đủ tuổi kết hôn theo quy định của pháp luật;

6. Cưỡng ép kết hôn là hành vi buộc người khác phải kết hôn trái với nguyện vọng của họ;

7. Kết hôn giả tạo là việc kết hôn không nhằm xác lập quan hệ vợ chồng trên thực tế;

8. Hôn nhân là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi đã kết hôn;

9. Thời kỳ hôn nhân là khoảng thời gian tồn tại quan hệ vợ chồng, tính từ ngày đăng ký kết hôn đến ngày chấm dứt hôn nhân;

10. Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân do cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận theo yêu cầu của hai vợ chồng hoặc của vợ, chồng;

11. Ly thân là tình trạng hôn nhân mà vợ chồng không có nghĩa vụ sống chung với nhau được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận theo yêu cầu của vợ, chồng;

12. Cưỡng ép ly hôn là hành vi buộc người khác phải ly hôn trái với nguyện vọng của họ;

13. Ly hôn giả tạo là việc ly hôn không nhằm mục đích chấm dứt quan hệ hôn nhân trên thực tế;

14. Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền giữa họ với nhau theo quy định của Luật này;

15. Người thân thích bao gồm những người có quan hệ hôn nhân, nuôi dưỡng, người có cùng dòng máu về trực hệ và người có họ trong phạm vi ba đời;

16. Thành viên gia đình bao gồm vợ, chồng; cha, mẹ (gồm: cha mẹ đẻ; cha mẹ nuôi, bố dượng, mẹ kế; bố mẹ vợ, bố mẹ chồng); con (gồm: con đẻ, con nuôi, con riêng của vợ, con riêng của chồng; con dâu, con rể); anh, chị, em (gồm: anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng mẹ khác cha, cùng cha khác mẹ; anh rể, em rể, chị dâu, em dâu của người cùng cha mẹ hoặc cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha); ông bà nội; ông bà ngoại; cháu nội, cháu ngoại; cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột;

17. Những người cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết thống, trong đó người này sinh ra người kia kế tiếp nhau;

18. Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra: cha mẹ là đời thứ nhất; anh chị em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh chị em con chú con bác, con cô con cậu, con dì là đời thứ ba;

19. Nhu cầu thiết yếu là những nhu cầu sinh hoạt thông thường về ăn, mặc, ở, học hành và những nhu cầu sinh hoạt thông thường khác cho cuộc sống của mỗi người, mỗi gia đình;

20. Mang thai hộ vì mục đích nhân đạo là việc một người phụ nữ tự nguyện, không vì mục đích thương mại giúp mang thai cho cặp vợ chồng mà người vợ không thể mang thai và sinh con ngay cả khi áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản bằng việc lấy noãn của người vợ và tinh trùng của người chồng để thụ tinh trong ống nghiệm, sau đó cấy vào tử cung của người phụ nữ tự nguyện mang thai để người này mang thai và sinh con;

21. Cấp dưỡng là việc một người có nghĩa vụ đóng góp tiền hoặc tài sản khác để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người không sống chung với mình mà có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng trong trường hợp người đó là người chưa thành niên, là người đã thành niên mà không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình, là người gặp khó khăn, túng thiếu theo quy định của Luật này;

22. Quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài là quan hệ hôn nhân và gia đình có ít nhất một trong các bên tham gia là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài hoặc là quan hệ hôn nhân và gia đình giữa các bên tham gia là công dân Việt Nam nhưng căn cứ để xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ đó theo pháp luật nước ngoài, phát sinh tại nước ngoài hoặc tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài.”

7. Điều 9 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 9. Điều kiện kết hôn

Nam, nữ kết hôn phải tuân theo các điều kiện sau đây:

1. Đủ mười tám tuổi trở lên;

2. Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định;

3. Không bị mất năng lực hành vi dân sự;

4. Việc kết hôn không thuộc một trong các trường hợp cấm kết hôn theo quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 2 Điều 4 của Luật này.”

8. Điều 11 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 11. Đăng ký kết hôn

1. Việc kết hôn được đăng ký tại cơ quan đăng ký hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

2. Vợ chồng đã ly hôn muốn kết hôn lại với nhau cũng phải đăng ký kết hôn.”

9. Điều 15 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 15. Người có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật

1. Bên bị cưỡng ép, bị lừa dối kết hôn theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền tự mình yêu cầu hoặc đề nghị cá nhân, tổ chức quy định tại khoản 2 Điều này yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật do việc kết hôn vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 9 của Luật này.

2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật do vi phạm quy định tại các khoản 1, 3 và 4 Điều 9 của Luật này:

a) Vợ, chồng của người đang có chồng, có vợ mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác; cha, mẹ, con, người giám hộ của người kết hôn trái pháp luật;

b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

d) Hội liên hiệp phụ nữ.”

10. Điều 16 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 16. Xử lý việc kết hôn trái pháp luật

1. Việc xử lý kết hôn trái pháp luật được Tòa án thực hiện theo quy định tại Luật này và pháp luật tố tụng dân sự.

2. Trong trường hợp tại thời điểm Tòa án giải quyết yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật mà cả hai bên kết hôn đã có đủ các điều kiện kết hôn quy định tại Điều 9 của Luật này thì Tòa án công nhận hôn nhân đó là hợp pháp.

3. Quyết định của Tòa án về hủy kết hôn trái pháp luật phải được gửi cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch; hai bên kết hôn trái pháp luật; cá nhân, cơ quan, tổ chức liên quan theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.

4. Tòa án nhân dân tối cao phối hợp với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành Điều này.”

11. Điều 17 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 17. Hậu quả pháp lý của việc hủy kết hôn trái pháp luật

1. Khi việc kết hôn trái pháp luật bị hủy thì hai bên kết hôn phải chấm dứt quan hệ như vợ chồng.

2. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con được giải quyết theo quy định về quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con khi ly hôn.

3. Quan hệ tài sản giữa các bên được giải quyết theo quy định tại Điều 17b của Luật này.”

12. Bổ sung Điều 17 a như sau:

“Điều 17a. Giải quyết hậu quả của việc nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

1. Nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng thì không làm phát sinh quan hệ hôn nhân.

2. Trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn nhưng sau đó thực hiện việc đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật thì quan hệ hôn nhân được xác lập từ thời điểm đăng ký kết hôn.”

13. Bổ sung Điều 17 b như sau:

“Điều 17b. Giải quyết quan hệ tài sản giữa các bên nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

1. Trong trường hợp các bên có thỏa thuận về tài sản thì quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản đó được xác định theo thỏa thuận.

2. Trong trường hợp các bên không có thỏa thuận về tài sản hoặc thỏa thuận bị Tòa án tuyên bố vô hiệu thì quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản đó được giải quyết theo quy định của Bộ luật dân sự.

3. Việc giải quyết quan hệ tài sản phải đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của phụ nữ và con; công việc nội trợ và các công việc khác có liên quan để duy trì đời sống chung được xem như lao động có thu nhập.

4. Quan hệ nghĩa vụ, hợp đồng giữa các bên chung sống với nhau như vợ chồng và giữa họ với người thứ ba được giải quyết theo quy định của Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

5. Tòa án nhân dân tối cao phối hợp với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành Điều này.”

14. Bổ sung Điều 17 c như sau:

“Điều 17c. Quyền, nghĩa vụ giữa các bên nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con

Quyền, nghĩa vụ giữa các bên nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con được giải quyết theo quy định của Luật này về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con, trừ trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo.”

15. Bổ sung Điều 17 d như sau:

“Điều 17d. Giải quyết hậu quả của việc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng giới tính

1. Nhà nước không thừa nhận quan hệ hôn nhân giữa những người cùng giới tính.

2. Quan hệ chung sống như vợ chồng giữa những người cùng giới tính được giải quyết như sau:

a) Quan hệ tài sản được giải quyết theo quy định tại Điều 17b của Luật này;

b) Người sinh con là mẹ của đứa trẻ; người nhận con nuôi là mẹ nuôi hoặc cha nuôi của đứa trẻ. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ và con được thực hiện theo quy định của Luật này.”

16. Điều 18 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 18. Tình nghĩa vợ chồng

1. Vợ chồng có nghĩa vụ chung thủy, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau, cùng nhau chia sẻ, thực hiện các quyền, nghĩa vụ trong gia đình.

2. Vợ chồng có nghĩa vụ sống chung với nhau, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận khác hoặc do yêu cầu của nghề nghiệp, công tác, học tập, tham gia các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và các lý do chính đáng khác.”

17. Điều 19 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 19. Bình đẳng về nghĩa vụ và quyền giữa vợ, chồng

Vợ, chồng bình đẳng với nhau, có nghĩa vụ và quyền ngang nhau về mọi mặt trong gia đình và trong thực hiện các quyền, nghĩa vụ của công dân được quy định trong Hiến pháp và các luật có liên quan.”

18. Điều 20 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 20. Lựa chọn nơi cư trú của vợ, chồng

Nơi cư trú của vợ, chồng do vợ chồng thỏa thuận, không bị ràng buộc bởi phong tục, tập quán, địa giới hành chính.”

19. Điều 21 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 21. Tôn trọng danh dự, nhân phẩm, uy tín của vợ, chồng

Vợ, chồng có nghĩa vụ tôn trọng, giữ gìn và bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín cho nhau.”

20. Điều 22 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 22. Tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của vợ, chồng

1.Vợ, chồng tôn trọng, tạo điều kiện cho nhau thực hiện quyền về tự do tín ngưỡng, tôn giáo.

2.Vợ, chồng không được cưỡng ép, cản trở nhau theo hoặc không theo một tín ngưỡng, tôn giáo nào.”

21. Điều 23 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 23. Quyền, nghĩa vụ về học tập, nghề nghiệp, tham gia các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội

Căn cứ vào nguyện vọng, khả năng của mỗi người, vợ, chồng có quyền, nghĩa vụ tạo điều kiện, giúp đỡ nhau chọn nghề nghiệp; học tập, nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ; tham gia hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.”

22. Điều 24 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 24. Căn cứ xác lập đại diện giữa vợ và chồng

1. Việc đại diện giữa vợ và chồng trong xác lập, thực hiện, chấm dứt các giao dịch được xác định theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

2. Vợ, chồng có thể ủy quyền cho nhau xác lập, thực hiện và chấm dứt các giao dịch mà theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan phải có sự đồng ý của cả hai vợ chồng.

3. Vợ, chồng đại diện cho nhau khi một bên mất năng lực hành vi dân sự mà bên kia có đủ điều kiện làm người giám hộ hoặc khi một bên bị hạn chế năng lực hành vi dân sự mà bên kia được Tòa án chỉ định làm người đại diện theo pháp luật cho người đó, trừ trường hợp theo quy định của pháp luật thì người đó phải tự mình thực hiện quyền, nghĩa vụ có liên quan.”

23. Bổ sung Điều 24 a như sau:

“Điều 24a. Đại diện giữa vợ và chồng trong quan hệ kinh doanh

Vợ, chồng trực tiếp tham gia quan hệ kinh doanh là người đại diện hợp pháp của nhau trong quan hệ kinh doanh đó, trừ trường hợp trước khi tham gia quan hệ kinh doanh vợ chồng có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.”

24. Bổ sung Điều 24 b như sau:

“Điều 24b. Đại diện giữa vợ và chồng trong trường hợp Giấy chứng nhận quyền sở hữu, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đối với tài sản chung nhưng chỉ ghi tên vợ hoặc chồng

1. Việc đại diện giữa vợ và chồng trong việc xác lập, thực hiện và chấm dứt giao dịch liên quan đến tài sản chung có Giấy chứng nhận quyền sở hữu, Giấy chứng nhận quyền sử dụng tài sản chỉ ghi tên vợ hoặc chồng được thực hiện theo quy định tại Điều 24 và Điều 24a của Luật này.

2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng có tên trên các giấy chứng nhận quyền sở hữu, giấy chứng nhận quyền sử dụng tài sản tự mình xác lập, thực hiện và chấm dứt giao dịch với người thứ ba trái với quy định về đại diện giữa vợ và chồng của Luật này thì giao dịch đó vô hiệu, trừ trường hợp có đủ căn cứ xác định người thứ ba ngay tình theo quy định của Bộ luật dân sự.”

25. Điều 25 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 25. Trách nhiệm liên đới của vợ, chồng trong thực hiện giao dịch

1. Vợ, chồng chịu trách nhiệm liên đới đối với giao dịch dân sự do một bên thực hiện theo quy định tại Điều 26d của Luật này hoặc các giao dịch khác phù hợp với quy định về đại diện tại các điều 24, 24a và 24b của Luật này.

2. Vợ, chồng chịu trách nhiệm liên đới theo các nghĩa vụ được quy định tại Điều 28b của Luật này.”

26. Điều 26 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 26. Quan hệ nhân thân, tài sản khi vợ, chồng bị tuyên bố là đã chết mà trở về

1. Khi Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố một người là đã chết theo quy định của Bộ luật dân sự mà vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được khôi phục kể từ thời điểm kết hôn. Trong trường hợp vợ, chồng của người đó đã kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được xác lập sau có hiệu lực pháp luật.

2. Tài sản của vợ chồng được giải quyết như sau:

a) Chế độ tài sản của vợ chồng chấm dứt kể từ thời điểm quyết định tuyên bố vợ, chồng là đã chết có hiệu lực;

b) Tài sản có được trước khi quyết định của Tòa án về việc tuyên bố vợ, chồng là đã chết có hiệu lực mà chưa chia thì khi hôn nhân không được khôi phục, theo yêu cầu chia tài sản của vợ, chồng, việc chia tài sản đó được thực hiện như khi ly hôn;

c) Tài sản do vợ, chồng có được kể từ thời điểm quyết định của Tòa án về việc tuyên bố chết có hiệu lực đến khi trở về là tài sản riêng của người đó;

d) Tài sản của người bị tuyên bố là đã chết được giải quyết theo quy định của Bộ luật dân sự.”

27. Bổ sung Điều 26 a như sau:

“Điều 26a. Áp dụng chế độ tài sản của vợ chồng

1. Vợ chồng có quyền lựa chọn chế độ tài sản theo luật định hoặc theo thỏa thuận.

2. Chế độ tài sản theo luật định được áp dụng trong trường hợp vợ chồng không có thỏa thuận về xác lập chế độ tài sản hoặc thỏa thuận đó bị Tòa án tuyên bố vô hiệu.

3. Các quy định từ Điều 26b đến Điều 26e của Luật này được áp dụng chung, không phụ thuộc vào chế độ tài sản mà vợ chồng đã lựa chọn.”

28. Bổ sung Điều 26 b như sau:

“Điều 26b. Các nguyên tắc chung về chế độ tài sản của vợ chồng

Chế độ tài sản của vợ chồng được xác lập phải phù hợp với các nguyên tắc sau:

1. Vợ, chồng có quyền, nghĩa vụ ngang nhau trong việc tạo lập, chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung;

2. Vợ, chồng có nghĩa vụ đảm bảo điều kiện để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình;

3. Lao động trong gia đình được coi như lao động có thu nhập;

4. Việc thực hiện quyền, nghĩa vụ về tài sản của vợ chồng không được làm tổn hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người thứ ba ngay tình;

5. Một bên vợ, chồng có hành vi vi phạm chế độ tài sản của vợ chồng mà gây thiệt hại cho gia đình, cho bên kia thì phải bồi thường.”

29. Bổ sung Điều 26 c như sau:

“Điều 26c. Nghĩa vụ đóng góp tài sản vào việc đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của gia đình

Trong trường hợp vợ chồng không có tài sản chung hoặc tài sản chung không đủ để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình thì vợ, chồng có nghĩa vụ đóng góp tài sản riêng theo khả năng kinh tế của mỗi bên.”

30. Bổ sung Điều 26 d như sau:

“Điều 26d. Quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng trong việc thực hiện giao dịch nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình

Vợ, chồng có quyền, nghĩa vụ thực hiện các giao dịch nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình.”

31. Bổ sung Điều 26 đ như sau:

“Điều 26đ. Giao dịch liên quan đến chỗ ở của vợ chồng

Việc xác lập, thực hiện, chấm dứt các giao dịch liên quan đến nhà ở là tài sản chung của vợ chồng hoặc là tài sản riêng của một bên nhưng là nơi sinh sống duy nhất của vợ chồng thì phải có sự thỏa thuận của vợ chồng.”

32. Bổ sung Điều 26 e như sau:

“Điều 26e. Giao dịch liên quan đến tài khoản ngân hàng, tài khoản chứng khoán và các tài sản khác theo quy định của pháp luật không phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng

Trong quan hệ với người thứ ba ngay tình, vợ hoặc chồng là người đứng tên tài khoản ngân hàng, tài khoản chứng khoán hoặc đang chiếm hữu tài sản mà theo quy định của pháp luật không phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng được coi là người có quyền thực hiện giao dịch liên quan đến các tài sản đó.”

33. Điều 27 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 27. Tài sản chung của vợ chồng

1. Tài sản chung của vợ chồng gồm tài sản do vợ hoặc chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho chung và những tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Quyền sử dụng đất mà vợ hoặc chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp vợ,chồng được tặng cho riêng, được thừa kế riêng hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.

2. Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhất, được dùng để bảo đảm các nhu cầu của gia đình, thực hiện các nghĩa vụ chung của vợ chồng.

3. Trong trường hợp không có chứng cứ chứng minh tài sản mà vợ, chồng đang có tranh chấp là tài sản riêng của mỗi bên thì tài sản đó là tài sản chung.”

34. Bổ sung Điều 27 a như sau:

“Điều 27a. Đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với tài sản chung của vợ chồng

Trong trường hợp tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng mà pháp luật quy định phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng thì vợ chồng có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ghi tên cả hai vợ chồng trong Giấy chứng nhận quyền sở hữu, Giấy chứng nhận quyền sử dụng; trường hợp chỉ ghi tên một bên vợ hoặc chồng mà có tranh chấp thì được giải quyết theo quy định tại Điều 27 của Luật này. Việc thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản này theo quy định tại Điều 24b của Luật này.”

35. Điều 28 được sửa đổi như sau:

“Điều 28. Chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung

1. Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung phải có sự thỏa thuận của vợ chồng trong những trường hợp sau đây:

a) Bất động sản, động sản mà theo quy định của pháp luật phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng;

b) Tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ yếu của gia đình;

c) Tài sản được đưa vào kinh doanh, trừ trường hợp được quy định tại Điều 24a của Luật này.

2. Thỏa thuận liên quan đến việc định đoạt tài sản quy định tại khoản 1 Điều này mà pháp luật quy định phải tuân theo hình thức nhất định thì thỏa thuận phải bảo đảm hình thức đó.”

36. Bổ sung Điều 28 a như sau:

“Điều 28a. Tài sản chung được đưa vào kinh doanh

Trong trường hợp vợ chồng thỏa thuận về việc một bên sử dụng tài sản chung vào kinh doanh thì người này có quyền tự mình thực hiện các giao dịch liên quan đến tài sản chung đó, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.”

37. Bổ sung Điều 28 b như sau:

“Điều 28b. Nghĩa vụ chung của vợ chồng về tài sản

1. Nghĩa vụ chung của vợ chồng về tài sản bao gồm:

a) Nghĩa vụ do vợ chồng cùng xác lập; nghĩa vụ bồi thường thiệt hại mà theo quy định của pháp luật vợ chồng cùng phải chịu trách nhiệm;

b) Nghĩa vụ do vợ hoặc chồng thực hiện nhằm đáp ứng nhu cầu chung của gia đình;

c) Nghĩa vụ phát sinh từ việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung;

d) Nghĩa vụ phát sinh từ việc sử dụng tài sản riêng để duy trì, phát triển khối tài sản chung;

đ) Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại do con gây ra mà theo quy định của Bộ luật dân sự thì cha mẹ phải bồi thường;

e) Nghĩa vụ khác theo quy định của các luật có liên quan;

2. Tòa án nhân dân tối cao phối hợp với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành khoản 1 Điều này.”

38. Điều 29 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 29. Chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân

1. Trong thời kỳ hôn nhân, vợ chồng có quyền thỏa thuận hoặc yêu cầu Tòa án chia một phần hoặc toàn bộ tài sản chung, nếu việc chia đó không thuộc các trường hợp được quy định tại Điều 30b của Luật này.

2. Thỏa thuận về việc chia tài sản chung mà pháp luật quy định phải tuân theo hình thức nhất định thì thỏa thuận phải bảo đảm hình thức đó.

3. Trong trường hợp vợ, chồng có yêu cầu thì Tòa án chia tài sản chung của vợ chồng như chia tài sản chung khi ly hôn.”

39. Bổ sung Điều 29 a như sau:

“Điều 29a. Thời điểm có hiệu lực của việc chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân

1. Trường hợp tài sản được chia là tài sản mà pháp luật quy định phải tuân theo hình thức nhất định thì văn bản thỏa thuận chia tài sản chung của vợ chồng có hiệu lực từ ngày thực hiện hình thức pháp luật quy định.

Đối với các loại tài sản khác thì thời điểm có hiệu lực của việc chia tài sản chung là thời điểm được ghi trong văn bản, nếu trong văn bản không xác định thời điểm có hiệu lực thì thời điểm có hiệu lực được tính từ ngày lập văn bản.

2. Trong trường hợp Tòa án chia tài sản chung của vợ chồng thì việc chia tài sản chung có hiệu lực kể từ ngày bản án, quyết định của Toà án có hiệu lực pháp luật.

3. Quyền, nghĩa vụ tài sản phát sinh trước thời điểm được quy định tại khoản này vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.”

40. Điều 30 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 30. Hậu quả của việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân

Trong trường hợp chia tài sản chung của vợ chồng thì phần tài sản được chia, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản được chia thuộc sở hữu riêng của mỗi người, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận khác; phần tài sản còn lại không chia vẫn thuộc sở hữu chung của vợ chồng.”

41. Bổ sung Điều 30 a như sau:

“Điều 30a. Khôi phục chế độ tài sản của vợ chồng

1. Vợ chồng có quyền thỏa thuận khôi phục chế độ tài sản của vợ chồng. Hình thức của thỏa thuận theo quy định tại khoản 2 Điều 29 của Luật này.

2. Tài sản phát sinh kể từ ngày thỏa thuận về khôi phục chế độ tài sản của vợ chồng có hiệu lực được xác định theo quy định tại Điều 27 và Điều 32 của Luật này.

3. Quyền, nghĩa vụ tài sản phát sinh trước thời điểm này vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

4. Trong trường hợp việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân được thực hiện theo bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án thì thỏa thuận khôi phục chế độ tài sản của vợ chồng phải được Tòa án công nhận.”

42. Bổ sung Điều 30 b như sau:

“Điều 30b. Các trường hợp chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu

Việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu khi thuộc một trong các trường hợp sau:

1. Việc chia tài sản chung ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích của gia đình; quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên; con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự; con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

2. Việc chia tài sản chung nhằm trốn tránh thực hiện các nghĩa vụ sau đây:

a) Nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng;

b) Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại;

c) Nghĩa vụ thanh toán khi bị Tòa án tuyên bố phá sản doanh nghiệp;

d) Nghĩa vụ trả nợ cho người khác;

đ) Nghĩa vụ nộp thuế hoặc nghĩa vụ tài chính khác đối với Nhà nước;

e) Các nghĩa vụ khác về tài sản theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.”

43. Sửa đổi, bổ sung Điều 31 như sau:

“Điều 31. Giải quyết tài sản của vợ chồng trong trường hợp một bên chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết

1. Khi vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì bên còn sống quản lý tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp trong di chúc có chỉ định người khác quản lý di sản hoặc những người thừa kế thỏa thuận cử người khác quản lý di sản.

2. Khi có yêu cầu về chia di sản thì tài sản chung của vợ chồng được chia đôi. Phần tài sản của vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế.

3. Trong trường hợp việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của bên vợ hoặc chồng còn sống và gia đình thì vợ, chồng còn sống có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế phân chia di sản theo quy định của Bộ luật dân sự.

4. Tài sản của vợ chồng trong kinh doanh được giải quyết theo quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều này, trừ trường hợp pháp luật về kinh doanh có quy định khác.”

44. Điều 32 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 32. Tài sản riêng của vợ, chồng

Tài sản riêng của vợ, chồng gồm tài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn; tài sản được thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân; tài sản mà vợ, chồng có được trong thời kỳ hôn nhân thông qua giao dịch bằng tài sản riêng; tài sản được chia riêng cho vợ, chồng theo quy định tại các điều 29, 29a và 30 của Luật này; đồ dùng, tư trang phục vụ cho nhu cầu thiết yếu của vợ, chồng.”

45. Điều 33 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 33. Chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng

1. Vợ, chồng có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng của mình, trừ trường hợp được quy định tại khoản 2 và khoản 5 Điều này. Vợ, chồng có quyền nhập hoặc không nhập tài sản riêng vào tài sản chung.

2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng không thể tự mình quản lý tài sản riêng và cũng không ủy quyền cho người khác quản lý thì bên kia có quyền quản lý tài sản đó.

3. Nghĩa vụ riêng về tài sản của mỗi người được thanh toán từ tài sản riêng của người đó.

4. Trong trường hợp tài sản chung không đủ để đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của gia đình thì vợ, chồng có nghĩa vụ đóng góp tài sản riêng để đáp ứng các nhu cầu đó.

5. Trong trường hợp tài sản riêng của vợ hoặc chồng mà hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng đó là nguồn sống duy nhất của gia đình thì việc định đoạt tài sản riêng đó phải được sự thỏa thuận của cả vợ chồng.”

46. Bổ sung Điều 33 a như sau:

“Điều 33a. Nghĩa vụ riêng của vợ, chồng về tài sản

Vợ, chồng có các nghĩa vụ riêng về tài sản sau đây:

1. Nghĩa vụ của mỗi bên vợ, chồng có trước khi kết hôn hoặc gắn liền với quyền thừa kế tài sản của mỗi bên trong thời kỳ hôn nhân;

2. Nghĩa vụ phát sinh từ việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng, trừ trường hợp được quy định tại khoản 5 Điều 33 của Luật này;

3. Nghĩa vụ phát sinh từ các giao dịch do một bên xác lập, thực hiện mà không đáp ứng nhu cầu của gia đình;

4. Nghĩa vụ phát sinh từ hành vi vi phạm pháp luật của vợ, chồng.”

47. Bổ sung Điều 33 b như sau:

“Điều 33b. Nhập tài sản riêng của vợ, chồng vào tài sản chung

1. Việc nhập tài sản riêng của vợ, chồng vào tài sản chung được thực hiện theo thỏa thuận của vợ chồng và có hiệu lực kể từ thời điểm thỏa thuận.

Trong trường hợp tài sản riêng của một bên đã được đưa vào sử dụng chung liên tục, công khai trong thời hạn mười năm đối với động sản, ba mươi năm đối với bất động sản mà chủ sở hữu không tuyên bố về quyền sở hữu riêng của mình thì tài sản đó là tài sản chung, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận khác.

2. Tài sản được nhập vào tài sản chung mà pháp luật quy định giao dịch liên quan đến tài sản đó phải tuân theo hình thức nhất định thì thỏa thuận phải bảo đảm hình thức đó.

3. Nếu vợ chồng không có thỏa thuận khác thì những nghĩa vụ liên quan đến tài sản riêng đã được nhập vào tài sản chung được thực hiện bằng tài sản chung.”

48. Bổ sung Điều 33 c như sau:

“Điều 33c. Thỏa thuận xác lập chế độ tài sản của vợ chồng

Thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng phải được lập trước khi kết hôn, bằng hình thức văn bản có công chứng hoặc chứng thực và chỉ có hiệu lực kể từ ngày đăng ký kết hôn.”

49. Bổ sung Điều 33 d như sau:

“Điều 33d. Nội dung cơ bản của chế độ tài sản theo thỏa thuận

1. Vợ chồng có quyền thỏa thuận về:

a) Thành phần của tài sản riêng, tài sản chung; tài sản để đảm bảo những nhu cầu của gia đình;

b) Quyền, nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản chung, tài sản riêng và các giao dịch có liên quan;

c) Thanh toán, phân chia tài sản khi chấm dứt chế độ tài sản.

2. Trong trường hợp thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng không có quy định hoặc quy định không rõ ràng thì các quy định từ Điều 26b đến Điều 26e của Luật này và các quy định tương ứng của chế độ tài sản theo luật định được áp dụng.”

50. Bổ sung Điều 33 đ như sau:

“Điều 33đ. Sửa đổi, bổ sung chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận

1.Vợ chồng có quyền sửa đổi, bổ sung chế độ tài sản theo thỏa thuận.

2. Hình thức sửa đổi, bổ sung chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận được áp dụng theo quy định tại Điều 33c của Luật này.”

51. Bổ sung Điều 33 e như sau:

“Điều 33e. Thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng bị vô hiệu

Thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng bị Tòa án tuyên bố vô hiệu trong những trường hợp sau đây:

1. Không tuân thủ điều kiện có hiệu lực của giao dịch được quy định trong Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

2. Vi phạm các quy định từ Điều 26b đến Điều 26e của Luật này.”

52. Bổ sung Điều 33 g như sau:

“Điều 33g. Bảo hộ quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con

1. Con sinh ra không phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân của cha mẹ đều có quyền và nghĩa vụ như nhau đối với cha mẹ của mình được quy định trong Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

2. Giữa con nuôi và cha nuôi, mẹ nuôi có các quyền và nghĩa vụ của cha mẹ và con được quy định ở Luật này, Luật nuôi con nuôi, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

3. Thỏa thuận của cha mẹ về nhân thân và tài sản không được vi phạm các quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.”

53. Điều 34 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 34. Nghĩa vụ, quyền của cha mẹ

Cha mẹ có các nghĩa vụ và quyền sau đây:

1. Thương yêu con, tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập, giáo dục để con phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, trở thành người con hiếu thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội;

2. Trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên; con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự; con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

3. Cha mẹ có quyền, nghĩa vụ giám hộ cho con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự theo quy định của Bộ luật dân sự.”

54. Điều 35 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 35. Nghĩa vụ, quyền của con

Con có các nghĩa vụ và quyền sau đây:

1. Có bổn phận yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, giữ gìn danh dự, truyền thống tốt đẹp của gia đình;

2. Được cha mẹ tôn trọng, thực hiện các quyền, lợi ích hợp pháp về nhân thân và tài sản theo quy định của pháp luật;

3. Có quyền sống chung với cha mẹ khi chưa thành niên, đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình; được cha mẹ thương yêu, trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc; được học tập và giáo dục; được phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức;

Con chưa thành niên tham gia công việc gia đình phù hợp với lứa tuổi và không trái với các quy định của pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em;

4. Khi đã thành niên, con có quyền tự do lựa chọn nghề nghiệp, nơi cư trú, học tập, nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ; tham gia hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội theo nguyện vọng và khả năng của mình. Khi sống cùng với cha mẹ, con có nghĩa vụ tham gia công việc gia đình, lao động, sản xuất, tạo thu nhập nhằm bảo đảm đời sống chung của gia đình;

5. Được hưởng quyền về tài sản tương xứng với công sức đóng góp vào tài sản của gia đình.”

55. Điều 36 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 36. Nghĩa vụ, quyền chăm sóc, nuôi dưỡng

1. Cha mẹ có nghĩa vụ và quyền ngang nhau, cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng con chưa thành niên, con đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

2. Con có nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ ốm đau, già yếu, tàn tật; trong trường hợp gia đình có nhiều con thì các con phải cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ.”

56. Điều 38 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 38. Nghĩa vụ và quyền của bố dượng, mẹ kế và con riêng của vợ hoặc của chồng

1. Bố dượng, mẹ kế có nghĩa vụ và quyền trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con riêng của bên kia cùng sống chung với mình theo quy định tại các điều 34, 36 và 37 của Luật này.

2. Con riêng có nghĩa vụ và quyền chăm sóc, phụng dưỡng bố dượng, mẹ kế cùng sống chung với mình theo quy định tại Điều 35 và Điều 36 của Luật này.

3. Bố dượng, mẹ kế, con riêng của vợ hoặc của chồng đã thực hiện đầy đủ các quyền, nghĩa vụ được quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều này thì được thừa kế di sản của nhau như giữa cha mẹ và con.”

57. Điều 39 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 39. Đại diện cho con

1. Cha mẹ là người đại diện theo pháp luật của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, trừ trường hợp con có người khác làm giám hộ hoặc có người khác đại diện theo pháp luật.

2. Cha hoặc mẹ có quyền tự mình thực hiện các giao dịch đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

3. Đối với các giao dịch liên quan đến tài sản là bất động sản, động sản có đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng, tài sản đưa vào kinh doanh của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự thì phải có sự thỏa thuận của cha mẹ.

4. Cha, mẹ phải chịu trách nhiệm liên đới về việc đại diện cho con trong các giao dịch liên quan đến tài sản của con được quy định ở khoản 2 và khoản 3 Điều này.”

58. Điều 40 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 40. Bồi thường thiệt hại do con gây ra

Cha mẹ phải bồi thường thiệt hại do con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự gây ra theo quy định của Bộ luật dân sự.”

59. Điều 42 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 42. Người có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

1. Cha, mẹ, người giám hộ của con chưa thành niên theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên.

2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên:

a) Người thân thích;

b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

d) Hội liên hiệp phụ nữ.”

60. Điều 43 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 43. Hậu quả pháp lý của việc cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên

1. Trong trường hợp một trong hai người là cha hoặc mẹ bị Tòa án hạn chế một số quyền đối với con chưa thành niên thì người kia thực hiện quyền trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con và đại diện theo pháp luật cho con.

2. Việc trông nom, chăm sóc, giáo dục con và quản lý tài sản riêng của con chưa thành niên được giao cho người giám hộ theo quy định của Bộ luật dân sự và Luật này trong các trường hợp sau đây:

a) Cha và mẹ đều bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên;

b) Một bên cha, mẹ không bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên nhưng không đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ đối với con;

c) Chưa xác định được bên cha, mẹ còn lại của con chưa thành niên.

3. Cha, mẹ đã bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên vẫn phải thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng con.”

61. Điều 44 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 44. Quyền có tài sản riêng của con

1. Con có quyền có tài sản riêng. Tài sản riêng của con bao gồm tài sản được thừa kế riêng, được tặng cho riêng, thu nhập do lao động của con, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng của con và các thu nhập hợp pháp khác.

2. Con từ đủ mười lăm tuổi trở lên sống chung với cha mẹ có nghĩa vụ chăm lo đời sống chung của gia đình; nếu có thu nhập thì đóng góp vào các nhu cầu thiết yếu của gia đình.

3. Con đã thành niên sống cùng cha mẹ có nghĩa vụ đóng góp thu nhập vào việc đáp ứng nhu cầu chung của gia đình phù hợp với khả năng của mình.”

62. Điều 45 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 45. Quản lý tài sản riêng của con

1. Con từ đủ mười lăm tuổi trở lên có thể tự mình quản lý tài sản riêng hoặc nhờ cha mẹ quản lý.

2. Tài sản riêng của con dưới mười lăm tuổi, con mất năng lực hành vi dân sự thì do cha mẹ quản lý. Cha mẹ có thể ủy quyền cho người khác quản lý tài sản riêng của con.

3. Cha mẹ không quản lý tài sản riêng của con trong trường hợp con đang được người khác giám hộ theo quy định của Bộ luật dân sự; người tặng cho tài sản hoặc để lại tài sản thừa kế theo di chúc cho người con đã chỉ định người khác quản lý tài sản đó hoặc những trường hợp khác theo quy định của pháp luật.

4. Tài sản của con do cha mẹ quản lý được giao lại cho con khi con có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trừ trường hợp cha mẹ và con từ đủ mười lăm tuổi trở lên có thỏa thuận khác.

5. Trong trường hợp con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự được giao cho người khác giám hộ thì tài sản của con do cha mẹ quản lý được giao lại cho người giám hộ.”

63. Điều 46 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 46. Định đoạt tài sản riêng của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự

1. Trong trường hợp cha mẹ quản lý tài sản riêng của con dưới mười lăm tuổi thì có quyền định đoạt tài sản đó vì lợi ích của con, có tính đến nguyện vọng của con nếu con từ đủ chín tuổi trở lên.

2. Con từ đủ mười lăm tuổi đến dưới mười tám tuổi có quyền định đoạt tài sản riêng, trừ trường hợp tài sản là bất động sản, động sản có đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng hoặc dùng tài sản để kinh doanh thì phải có sự đồng ý bằng văn bản của cha mẹ.

3. Trong trường hợp con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự thì việc định đoạt tài sản riêng của con do người giám hộ thực hiện.”

64. Bổ sung Điều 46 a như sau:

“Điều 46a. Nghĩa vụ, quyền của cha nuôi, mẹ nuôi và con nuôi

1. Cha nuôi, mẹ nuôi, con nuôi có nghĩa vụ và quyền của cha, mẹ, con được quy định trong Luật này kể từ thời điểm quan hệ nuôi con nuôi được xác lập theo quy định của Luật nuôi con nuôi và chấm dứt các quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con được quy định trong Luật này kể từ ngày quyết định của Tòa án về việc chấm dứt nuôi con nuôi có hiệu lực pháp luật.

2. Nghĩa vụ và quyền của cha đẻ, mẹ đẻ và con đã làm con nuôi của người khác được thực hiện theo quy định của Luật nuôi con nuôi.

3. Nghĩa vụ và quyền giữa cha đẻ, mẹ đẻ và con đẻ được phục hồi kể từ thời điểm quan hệ nuôi con nuôi chấm dứt trước pháp luật. Trong trường hợp cha đẻ, mẹ đẻ không còn hoặc không có đủ điều kiện để nuôi con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự thì Tòa án giải quyết việc chấm dứt nuôi con nuôi chỉ định người giám hộ cho con theo quy định của Bộ luật dân sự.”

65. Bổ sung Điều 46 b như sau:

“Điều 46b. Nghĩa vụ và quyền của con dâu, con rể, bố mẹ vợ, bố mẹ chồng

1. Trong trường hợp con dâu, con rể sống chung với bố mẹ chồng, bố mẹ vợ thì giữa các bên có các quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con được quy định tại các điều 34, 35, 36, 37 và 39 của Luật này.

2. Trong trường hợp sống chung, con dâu, con rể, bố mẹ chồng, bố mẹ vợ có nghĩa vụ đóng góp thu nhập vào việc đáp ứng nhu cầu chung của gia đình; tham gia công việc gia đình, lao động, sản xuất phù hợp với điều kiện thực tế của mình và gia đình; được hưởng quyền về tài sản tương xứng với công sức đóng góp vào tài sản của gia đình.

3. Trong trường hợp con dâu, con rể và bố mẹ chồng, bố mẹ vợ cùng sống chung đã thực hiện đầy đủ các quyền, nghĩa vụ như cha mẹ và con thì được thừa kế di sản của nhau.”

66. Bổ sung Điều 48 a như sau:

“Điều 48a. Nghĩa vụ và quyền của cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột

Cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột có bổn phận thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ lẫn nhau; có nghĩa vụ và quyền đùm bọc, nuôi dưỡng nhau trong trường hợp cháu ruột không còn cha, mẹ, con và những người được quy định tại các điều 38, 46b, 47 và 48 của Luật này hoặc còn những người này nhưng không có đủ điều kiện để trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc.”

67. Điều 49 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 49. Quan hệ giữa các thành viên gia đình

1. Các thành viên gia đình có quyền được hưởng sự chăm sóc, giúp đỡ nhau. Quyền, lợi ích hợp pháp của các thành viên gia đình được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ.

2. Các thành viên gia đình cùng sống chung có nghĩa vụ quan tâm, giúp đỡ nhau, cùng nhau chăm lo đời sống chung của gia đình, đóng góp công sức, tiền và tài sản khác để duy trì đời sống chung phù hợp với thu nhập, khả năng thực tế của mình.

3. Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện để các thế hệ trong gia đình chăm sóc, giúp đỡ nhau nhằm giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam.”

68. Điều 50 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 50. Nghĩa vụ cấp dưỡng

1. Nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện giữa cha, mẹ và con, giữa anh chị em với nhau, giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu, giữa cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột, giữa vợ và chồng theo quy định của Luật này.

Nghĩa vụ cấp dưỡng không thể thay thế bằng nghĩa vụ khác và không thể chuyển giao cho người khác.

2. Trong trường hợp người có nghĩa vụ nuôi dưỡng mà trốn tránh nghĩa vụ đó thì buộc phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng được quy định tại Luật này.”

69. Điều 55 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 55. Người có quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng

1. Người được cấp dưỡng, cha, mẹ hoặc người giám hộ của người đó theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó.

2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó:

a) Người thân thích;

b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

d) Hội liên hiệp phụ nữ.”

70. Điều 56 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 56. Nghĩa vụ cấp dưỡng của cha, mẹ đối với con

Cha hoặc mẹ không sống chung hoặc sống chung nhưng vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng con chưa thành niên hoặc con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con.

Mức cấp dưỡng cho con do cha, mẹ thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết.”

71. Bổ sung Điều 59 a như sau:

“Điều 59a. Nghĩa vụ cấp dưỡng giữa cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột

1. Cô, dì, chú, cậu, bác ruột không sống chung với cháu ruột có nghĩa vụ cấp dưỡng cho cháu trong trường hợp cháu chưa thành niên hoặc cháu đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, cháu không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà không có người khác cấp dưỡng theo quy định của Luật này.

2. Cháu đã thành niên không sống chung với cô, dì, chú, cậu, bác ruột có nghĩa vụ cấp dưỡng cho cô, dì, chú, cậu, bác ruột trong trường hợp cô, dì, chú, cậu, bác ruột mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà không có người khác cấp dưỡng theo quy định của Luật này.”

72. Điều 60 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 60. Nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vợ và chồng khi ly hôn, ly thân

Khi ly hôn, ly thân, nếu bên khó khăn, túng thiếu có yêu cầu cấp dưỡng mà có lý do chính đáng thì bên kia có nghĩa vụ cấp dưỡng theo khả năng của mình.”

73. Điều 63 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 63. Xác định cha, mẹ

1. Con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân hoặc do người vợ có thai trong thời kỳ đó là con chung của vợ chồng. Con được sinh ra trong thời hạn 300 ngày kể từ thời điểm chấm dứt hôn nhân được coi là con do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân.

Con sinh ra trước ngày đăng ký kết hôn và được cha mẹ thừa nhận cũng là con chung của vợ chồng.

2. Trong trường hợp cha, mẹ không thừa nhận con thì phải có chứng cứ và phải được Tòa án xác định.”

74. Bổ sung Điều 63 a như sau:

“Điều 63a. Xác định cha, mẹ trong trường hợp sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản

1. Trong trường hợp người vợ mang thai và sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản thì việc xác định cha, mẹ được áp dụng theo quy định tại Điều 63 của Luật này.

2. Trong trường hợp người phụ nữ sống độc thân mang thai và sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản thì người phụ nữ đó là mẹ của con được sinh ra.

3. Việc xác định cha, mẹ theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này không áp dụng cho trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo theo quy định tại Điều 63b của Luật này.

4. Việc sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản không làm phát sinh quan hệ cha, mẹ và con giữa người cho tinh trùng, cho noãn, cho phôi với người con được sinh ra.”

75. Bổ sung Điều 63 b như sau:

“Điều 63b. Xác định cha, mẹ trong trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

Con sinh ra trong trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo là con chung của vợ chồng nhờ mang thai hộ kể từ thời điểm được sinh ra.

Trong trường hợp việc mang thai hộ không tuân thủ quy định tại Điều 63c của Luật này thì người mang thai hộ là mẹ của con được sinh ra.”

76. Bổ sung Điều 63 c như sau:

“Điều 63c. Điều kiện mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

1. Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo phải tuân thủ các điều kiện được quy định trong pháp luật về sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.

2. Vợ chồng có quyền nhờ người phụ nữ khác mang thai hộ khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về việc người vợ không thể mang thai và sinh con ngay cả khi áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản;

b) Vợ chồng chưa có con chung;

c) Việc mang thai hộ phải được thực hiện qua việc thụ tinh trong ống nghiệm bằng sự kết hợp giữa noãn của người vợ và tinh trùng của người chồng;

d) Người được nhờ mang thai hộ phải là người có quan hệ thân thích của vợ hoặc chồng nhờ mang thai hộ. Trong trường hợp không có người thân thích hoặc có người thân thích nhưng không đủ điều kiện để mang thai hộ thì vợ chồng có thể nhờ người phụ nữ khác mang thai hộ.

đ) Trong trường hợp người phụ nữ mang thai hộ có hôn nhân thì phải có thỏa thuận bằng văn bản của người chồng đồng ý cho vợ mình thực hiện việc mang thai hộ.

3. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.”

77. Bổ sung Điều 63 d như sau:

“Điều 63d. Quyền, nghĩa vụ của người mang thai hộ

1. Người mang thai hộ, vợ chồng người mang thai hộ (sau đây gọi là bên mang thai hộ) có quyền, nghĩa vụ như cha mẹ của đứa trẻ từ khi mang thai cho đến khi giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ.

2. Trong trường hợp vì lý do tính mạng, sức khỏe và sự phát triển của thai nhi phù hợp với quy định của Bộ Y tế về chăm sóc sức khỏe sinh sản, người phụ nữ mang thai hộ có quyền quyết định về việc tiếp tục hay không tiếp tục mang thai.”

78. Bổ sung Điều 63 đ như sau:

“Điều 63đ. Quyền, nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ

1. Bên nhờ mang thai hộ và con sinh ra từ việc mang thai hộ có đầy đủ quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ và con.

2. Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ từ chối nhận con hoặc vi phạm nghĩa vụ về nuôi dưỡng, chăm sóc con thì phải có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.”

79. Bổ sung Điều 63 e như sau:

“Điều 63e. Tôn trọng, bảo vệ quyền về bí mật đời tư, các quyền riêng tư khác, danh dự, nhân phẩm, uy tín trong quan hệ sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản và mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

Các bên trong quan hệ sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản và mang thai hộ vì mục đích nhân đạo có quyền được tôn trọng, bảo vệ về bí mật đời tư, các quyền riêng tư khác, danh dự, nhân phẩm, uy tín.”

80. Bổ sung Điều 63 g như sau:

“Điều 63g. Giải quyết tranh chấp liên quan đến việc sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, mang thai hộ

1. Tòa án là cơ quan có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, mang thai hộ theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.

2. Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ không còn mà bên mang thai hộ không tự nguyện nhận con thì Tòa án chỉ định người giám hộ cho con theo quy định của Bộ luật dân sự.

Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ từ chối nhận con và bên mang thai hộ không tự nguyện chăm sóc, nuôi dưỡng con thì Tòa án chỉ định người giám hộ cho con. Theo yêu cầu của người giám hộ, bên nhờ mang thai hộ thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.”

81. Điều 65 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 65. Quyền nhận cha, mẹ

1. Con có quyền nhận cha, mẹ của mình, kể cả trong trường hợp cha, mẹ đã chết.

2. Con đã thành niên nhận cha, không đòi hỏi phải có sự đồng ý của mẹ; nhận mẹ, không đòi hỏi phải có sự đồng ý của cha.”

82. Bổ sung Điều 65 a như sau:

“Điều 65a. Quyền nhận con

1. Cha, mẹ có quyền nhận con, kể cả trong trường hợp con đã chết.

2. Trong trường hợp người nhận con có hôn nhân thì việc nhận con không đòi hỏi có sự đồng ý của vợ hoặc chồng họ.”

83. Bổ sung Điều 65 b như sau:

“Điều 65b. Nhận cha, mẹ, con trong trường hợp người có yêu cầu chết

1. Trong trường hợp con có yêu cầu nhận cha, mẹ mà sau đó người con chết, nếu cha, mẹ không tự nguyện nhận con thì người thân thích của con có quyền yêu cầu nhận cha, mẹ cho người đã chết.

2. Trong trường hợp cha, mẹ có yêu cầu nhận con mà sau đó cha, mẹ chết, nếu con không tự nguyện nhận cha, mẹ thì người thân thích của cha, mẹ có quyền yêu cầu nhận con cho người đã chết.”

84. Bổ sung Điều 65 c như sau:

“Điều 65c. Thẩm quyền giải quyết việc xác định cha, mẹ, con

1. Cơ quan đăng ký hộ tịch có thẩm quyền xác định cha, mẹ, con theo quy định của pháp luật về hộ tịch trong trường hợp không có tranh chấp.

2. Tòa án có thẩm quyền xác định cha, mẹ, con theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự trong trường hợp cha, mẹ thuộc quy định tại khoản 2 Điều 63 của Luật này; các trường hợp quy định tại Điều 63a, Điều 63b, khoản 1 Điều 65, khoản 1 Điều 65a và Điều 65b của Luật này; các trường hợp khác có tranh chấp.

Quyết định của Tòa án về xác định cha, mẹ, con phải được gửi cho cơ quan đăng ký hộ tịch để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch; các bên trong quan hệ xác định cha, mẹ, con; cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.”

85. Điều 66 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 66. Người có quyền yêu cầu cơ quan đăng ký hộ tịch, Tòa án xác định cha, mẹ, con

1. Cha, mẹ, con đã thành niên không bị mất năng lực hành vi dân sự có quyền yêu cầu hoặc thông qua người đại diện hợp pháp của mình yêu cầu cơ quan đăng ký hộ tịch xác định con, cha, mẹ trong trường hợp được quy định tại khoản 1 Điều 65c của Luật này.

2. Cha, mẹ, con theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án xác định con, cha, mẹ trong các trường hợp được quy định tại khoản 2 Điều 65c của Luật này.

3. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền yêu cầu Tòa án xác định cha, mẹ cho con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự; xác định con cho cha, mẹ chưa thành niên hoặc mất năng lực hành vi dân sự trong các trường hợp được quy định tại khoản 2 Điều 65c của Luật này:

a) Cha, mẹ, con, người giám hộ;

b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

d) Hội liên hiệp phụ nữ.”

86. Điều 85 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 85. Quyền yêu cầu giải quyết việc ly hôn

1. Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết việc ly hôn.

2. Cha, mẹ, người thân thích khác có quyền yêu cầu giải quyết ly hôn khi một bên vợ, chồng bị tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không có khả năng nhận thức, làm chủ được hành vi đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của họ.

3. Trong trường hợp vợ có thai, chồng có quyền yêu cầu ly hôn sau khi vợ đã sinh con được mười hai tháng.”

87. Điều 87 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 87. Thụ lý đơn yêu cầu ly hôn

Tòa án thụ lý đơn yêu cầu ly hôn theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.

Trong trường hợp không đăng ký kết hôn mà có yêu cầu ly hôn thì Tòa án thụ lý và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng theo quy định tại khoản 1 Điều 17a, khoản 1 Điều 17d của Luật này; nếu có yêu cầu về con và tài sản thì giải quyết theo quy định tại Điều 17b, Điều 17c của Luật này.”

88. Điều 88 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 88. Hòa giải tại Tòa án

Sau khi đã thụ lý đơn yêu cầu ly hôn, Tòa án tiến hành hòa giải theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự.”

89. Điều 90 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 90. Thuận tình ly hôn

1. Cơ quan đăng ký hộ tịch có thẩm quyền xác nhận việc thuận tình ly hôn theo quy định của pháp luật về hộ tịch khi đáp ứng các điều kiện sau đây:

a) Không có con chưa thành niên; con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình;

b) Không có tranh chấp về tài sản.

2. Tòa án có thẩm quyền giải quyết việc thuận tình ly hôn trong những trường hợp không thuộc quy định tại khoản 1 Điều này.”

90. Điều 91 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 91. Ly hôn theo yêu cầu của một bên

1. Tòa án có thẩm quyền giải quyết ly hôn theo yêu cầu của vợ, chồng hoặc theo yêu cầu của người thân thích của họ trong trường hợp được quy định tại khoản 2 Điều 85 của Luật này.

2. Tòa án xem xét, quyết định cho ly hôn khi có một trong những căn cứ sau đây:

a) Vợ, chồng vi phạm thường xuyên và nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng;

b) Vợ, chồng vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 2 Điều 18 của Luật này;

c) Vợ, chồng bị Tòa án tuyên bố mất tích;

d) Bạo lực gia đình và các căn cứ khác làm cho hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được.”

91. Bổ sung Điều 91 a như sau:

“Điều 91a. Hiệu lực và thời điểm có hiệu lực của ly hôn

1. Quan hệ vợ chồng chấm dứt kể từ ngày quyết định công nhận ly hôn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền có hiệu lực pháp luật.

2. Tòa án đã giải quyết ly hôn phải gửi quyết định công nhận ly hôn đã có hiệu lực pháp luật cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi chú việc ly hôn theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

Tòa án, cơ quan đăng ký hộ tịch đã giải quyết việc ly hôn phải gửi quyết định công nhận ly hôn đã có hiệu lực pháp luật cho hai bên ly hôn; cá nhân, cơ quan, tổ chức khác có liên quan theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự và các luật khác có liên quan.”

92. Bổ sung Điều 91 b như sau:

“Điều 91b. Tôn trọng và bảo vệ bí mật đời tư, quyền riêng tư, danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân trong giải quyết ly hôn

Cơ quan có thẩm quyền giải quyết việc ly hôn và các cá nhân, cơ quan, tổ chức khác có liên quan có nghĩa vụ tôn trọng và bảo vệ bí mật đời tư, các quyền riêng tư khác, danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân có liên quan đến việc ly hôn.”

93. Điều 92 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 92. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn

1. Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ đối với con chưa thành niên, con đã thành niên bị mất năng lực hành vi dân sự, con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định tại các điều 34, 35, 36, 37, 39, 40, 44, 45, 46 và 46a của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; nếu không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ chín tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

3. Con dưới ba tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ các trường hợp sau đây:

a) Cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con;

b) Người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con và người cha có đủ các điều kiện này.”

94. Bổ sung Điều 92 a như sau:

“Điều 92a. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ trực tiếp nuôi con

1. Cha, mẹ trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu người không trực tiếp nuôi con thực hiện các nghĩa vụ theo quy định tại Điều 94 của Luật này.

2. Cha, mẹ trực tiếp nuôi con cùng các thành viên gia đình không được cản trở người không trực tiếp nuôi con trong việc thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con.”

95. Điều 93 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 93. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn

1. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn do Tòa án quyết định.

2. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con được áp dụng trong các trường hợp sau đây:

a) Cha mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù hợp với lợi ích của con;

b) Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện để nuôi con.

3. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phải xem xét nguyện vọng của con từ đủ chín tuổi trở lên.

4. Cha, mẹ có quyền yêu cầu Tòa án quyết định thay đổi người trực tiếp nuôi con.

5. Trong trường hợp có căn cứ để thay đổi người trực tiếp nuôi con theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều này thì căn cứ vào lợi ích của con, các cá nhân, tổ chức sau có quyền yêu cầu về việc thay đổi người nuôi con:

a) Người thân thích;

b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

d) Hội liên hiệp phụ nữ.

6. Trong trường hợp có yêu cầu theo quy định khoản 4 và khoản 5 Điều này, nếu xét thấy cả hai bên cha mẹ đều không đủ điều kiện để nuôi con thì Tòa án quyết định giao con cho người giám hộ theo quy định của Bộ luật dân sự.”

96. Điều 94 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 94. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ không trực tiếp nuôi con

1. Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ tôn trọng quyền của con được sống chung với người trực tiếp nuôi.

2. Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con.

3. Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền, nghĩa vụ thăm nom con; không ai được cản trở người đó thực hiện quyền này.

Trong trường hợp người không trực tiếp nuôi con lạm dụng việc thăm nom để cản trở hoặc gây ảnh hưởng xấu đến việc trông nom, chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con thì người trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền thăm nom con của người đó.”

97. Điều 95 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 95. Nguyên tắc chia tài sản khi ly hôn

1. Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định thì việc chia tài sản do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì theo yêu cầu của vợ, chồng hoặc của hai vợ chồng, Tòa án giải quyết theo quy định tại các khoản 2, 3 và 4 Điều này và các điều 95a, 96, 97, 99 và 99a của Luật này.

Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo thỏa thuận thì việc chia tài sản khi ly hôn được áp dụng theo thỏa thuận đó.

2. Tài sản chung của vợ chồng về nguyên tắc được chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố sau đây:

a) Hoàn cảnh của gia đình và của vợ, chồng;

b) Công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung. Lao động của vợ, chồng trong gia đình được coi như lao động có thu nhập;

c) Quyền, lợi ích hợp pháp của vợ, chồng trong sản xuất, kinh doanh và nghề nghiệp để vợ, chồng có điều kiện tiếp tục lao động tạo thu nhập;

d) Lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng.

3. Tài sản chung của vợ chồng được chia bằng hiện vật, nếu không chia được bằng hiện vật thì chia theo giá trị; bên nào nhận phần tài sản bằng hiện vật có giá trị lớn hơn phần mình được hưởng thì phải thanh toán cho bên kia phần chênh lệch.

4. Tài sản riêng của bên nào thì thuộc quyền sở hữu của bên đó, trừ trường hợp tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung theo quy định của Luật này.

Trong trường hợp vợ, chồng sử dụng tài sản chung để nâng cấp, cải tạo, sửa chữa tài sản thuộc sở hữu riêng của một bên nếu bên kia có yêu cầu thì được thanh toán phần giá trị của mình đối với tài sản chung đã được sử dụng.

Trong trường hợp một bên sử dụng tài sản riêng của mình để nâng cấp, cải tạo, sửa chữa tài sản riêng của bên kia và người đó có yêu cầu thì được thanh toán phần giá trị tài sản đã được sử dụng.

5. Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của vợ, con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.”

98. Bổ sung Điều 95 a như sau:

“Điều 95a. Thực hiện nghĩa vụ tài sản của vợ chồng khi ly hôn

1. Quyền, nghĩa vụ tài sản đối với người thứ ba phát sinh trong thời kỳ hôn nhân vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp vợ chồng và người thứ ba có thỏa thuận khác.

Trong trường hợp có tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ tài sản thì áp dụng quy định tại các điều 25, 28b và 33a của Luật này và quy định của Bộ luật dân sự để giải quyết.

2. Trong trường hợp cần áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời về thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự thì Tòa án trích một phần tài sản chung của vợ chồng để thực hiện nghĩa vụ.”

99. Điều 96 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 96. Chia tài sản trong trường hợp vợ chồng sống chung với gia đình

1. Trong trường hợp vợ, chồng sống chung với gia đình mà ly hôn, nếu tài sản của vợ chồng trong khối tài sản chung của gia đình không xác định được thì vợ hoặc chồng được chia một phần trong khối tài sản chung của gia đình căn cứ vào công sức đóng góp của vợ chồng vào việc tạo lập, duy trì phát triển khối tài sản chung cũng như vào đời sống chung của gia đình. Việc chia một phần trong khối tài sản chung do vợ chồng thỏa thuận với gia đình; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết.

2. Trong trường hợp vợ chồng sống chung với gia đình mà tài sản của vợ chồng trong khối tài sản chung của gia đình có thể xác định được theo phần thì khi ly hôn, phần tài sản của vợ chồng được trích ra từ khối tài sản chung đó để chia theo quy định tại Điều 95 của Luật này.”

100. Điều 99 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 99. Quyền lưu cư của một bên vợ, chồng khi ly hôn

Nhà ở thuộc sở hữu riêng của vợ, chồng đã đưa vào sử dụng chung thì khi ly hôn nhà ở đó vẫn thuộc sở hữu riêng của chủ sở hữu nhà. Trong trường hợp bên không có nhà ở thực sự có khó khăn về chỗ ở thì được quyền lưu cư trong thời hạn sáu tháng, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.”

101. Bổ sung Điều 99 a như sau:

“Điều 99a. Chia tài sản chung của vợ chồng trong kinh doanh

Trong trường hợp pháp luật kinh doanh không có quy định khác thì bên vợ, chồng đang thực hiện các hoạt động kinh doanh liên quan đến tài sản chung có quyền sở hữu tài sản kinh doanh đó. Bên không trực tiếp thực hiện các hoạt động kinh doanh được thanh toán phần giá trị tài sản của mình.”

102. Bổ sung Điều 99 b như sau:

“Điều 99b. Giải quyết yêu cầu ly thân của vợ chồng

1. Vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng có quyền yêu cầu ly thân.

2. Cơ quan đăng ký hộ tịch có thẩm quyền xác nhận việc thuận tình ly thân của vợ chồng theo quy định của pháp luật về hộ tịch khi đáp ứng các điều kiện sau đây:

a) Không có con chưa thành niên; con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình;

b) Không có tranh chấp về tài sản.

3. Tòa án có thẩm quyền giải quyết việc ly thân của vợ chồng theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự trong trường hợp không thuộc quy định tại khoản 2 Điều này.

Trong trường hợp ly thân theo yêu cầu của một bên vợ, chồng thì Tòa án giải quyết khi có căn cứ được quy định tại các điểm a, b và d khoản 2 Điều 91 của Luật này.”

103. Bổ sung Điều 99 c như sau:

“Điều 99c. Hiệu lực của ly thân

1. Ly thân không làm chấm dứt quan hệ hôn nhân, nhưng vợ chồng không có nghĩa vụ sống chung với nhau.

2. Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con trong thời kỳ ly thân được áp dụng theo quy định tại các điều 92, 92a, 93 và 94 của Luật này.

3. Trong trường hợp vợ chồng có yêu cầu chia tài sản khi ly thân thì áp dụng các nguyên tắc được quy định tại các điều 95, 95a, 96, 97 và 99a của Luật này.

Kể từ ngày việc ly thân có hiệu lực, vợ, chồng có quyền sở hữu riêng đối với những tài sản mà mỗi bên có được và tự chịu trách nhiệm về những nghĩa vụ mà mình xác lập, thực hiện.

4. Việc cấp dưỡng giữa vợ và chồng khi ly thân theo quy định tại Điều 60 của Luật này.

5. Vợ, chồng vẫn có quyền thừa kế di sản của nhau theo quy định của Bộ luật dân sự.

6. Giao dịch với người thứ ba được xác lập trước thời điểm ly thân vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.”

104. Bổ sung Điều 99 d như sau:

“Điều 99d. Chấm dứt ly thân

1. Ly thân chấm dứt theo thỏa thuận của vợ và chồng và phải được công nhận của cơ quan có thẩm quyền đã giải quyết ly thân. Việc ly thân được ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

Thỏa thuận chấm dứt ly thân có hiệu lực kể từ thời điểm được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận.

2. Khi ly thân chấm dứt thì việc chia tài sản khi ly thân vẫn có hiệu lực. Đối với tài sản vợ, chồng có được sau khi ly thân chấm dứt được áp dụng theo chế độ tài sản mà vợ chồng lựa chọn trước khi ly thân.

3. Giao dịch với người thứ ba được xác lập trong thời kỳ ly thân vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.”

105. Bổ sung Điều 99 đ như sau:

“Điều 99đ. Giải quyết yêu cầu ly hôn trong thời gian vợ chồng ly thân

1. Trong thời gian ly thân, vợ, chồng vẫn có quyền yêu cầu ly hôn và cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết ly hôn theo quy định chung.

2. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ đối với con trong thời gian ly thân vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp có căn cứ về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con và cấp dưỡng cho con khi ly hôn theo quy định tại Điều 93 và Điều 56 của Luật này.”

106. Điều 100 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 100. Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài

1. Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài được tôn trọng và bảo vệ phù hợp với các quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

2. Trong quan hệ hôn nhân và gia đình với công dân Việt Nam, người nước ngoài tại Việt Nam được hưởng các quyền và có nghĩa vụ như công dân Việt Nam, trừ trường hợp pháp luật Việt Nam có quy định khác.

3. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở nước ngoài trong quan hệ hôn nhân và gia đình phù hợp với pháp luật Việt Nam, pháp luật của nước sở tại, pháp luật và tập quán quốc tế.

4. Chính phủ quy định chi tiết về giải quyết các việc về hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài nhằm bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các bên và bảo đảm thực hiện quy định tại khoản 2 Điều 4 của Luật này.”

107. Điều 101 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 101. Áp dụng pháp luật đối với quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài

1. Các quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được áp dụng đối với quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài, trừ trường hợp Luật này có quy định khác.

Trong trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác với quy định của Luật này, thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế.

2. Trong trường hợp Luật này, các văn bản pháp luật khác của Việt Nam có quy định hoặc điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia viện dẫn thì pháp luật nước ngoài được áp dụng, nếu việc áp dụng đó không trái với các nguyên tắc quy định trong Luật này.

Trong trường hợp pháp luật nước ngoài dẫn chiếu trở lại pháp luật Việt Nam thì áp dụng pháp luật về hôn nhân và gia đình Việt Nam.”

108. Điều 102 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 102. Thẩm quyền giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài

1. Thẩm quyền đăng ký hộ tịch liên quan đến các quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài được thực hiện theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

2. Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương hủy việc kết hôn trái pháp luật, giải quyết việc ly hôn, các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của vợ chồng, cha mẹ và con, về nhận cha, mẹ, con có yếu tố nước ngoài, xem xét việc công nhận hoặc không công nhận bản án, quyết định về hôn nhân và gia đình của Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác của nước ngoài theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật Việt Nam.

Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh nơi cư trú của công dân Việt Nam hủy việc kết hôn trái pháp luật, giải quyết việc ly hôn, các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của vợ chồng, cha mẹ và con, về nhận cha, mẹ, con, nuôi con nuôi và giám hộ giữa công dân Việt Nam cư trú ở khu vực biên giới với công dân của nước láng giềng cùng cư trú ở khu vực biên giới với Việt Nam theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật Việt Nam.”

109. Bổ sung Điều 102 a như sau:

“Điều 102a. Hợp pháp hoá lãnh sự giấy tờ, tài liệu về hôn nhân và gia đình

Giấy tờ do cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài lập, cấp hoặc xác nhận để sử dụng giải quyết các việc hôn nhân và gia đình thì phải được hợp pháp hoá lãnh sự, trừ trường hợp được miễn hợp pháp hóa lãnh sự theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc theo nguyên tắc có đi có lại.”

110. Bổ sung Điều 102 b như sau:

“Điều 102b. Công nhận, ghi chú bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài về hôn nhân và gia đình

1. Tòa án Việt Nam công nhận bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự.

2. Chính phủ quy định chi tiết việc ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch các việc về hôn nhân và gia đình theo bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài.”

111. Sửa đổi, bổ sung Điều 103 như sau:

“Điều 103. Kết hôn có yếu tố nước ngoài

1. Trong việc kết hôn giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, mỗi bên phải tuân theo pháp luật của nước mình về điều kiện kết hôn; nếu việc kết hôn được tiến hành tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam thì người nước ngoài còn phải tuân theo các quy định của Luật này về điều kiện kết hôn.

2. Việc kết hôn giữa những người nước ngoài với nhau tại Việt Nam trước cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam phải tuân theo các quy định của Luật này về điều kiện kết hôn.”

112. Điều 104 được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Điều 104. Ly hôn, ly thân có yếu tố nước ngoài

1. Việc ly hôn, ly thân giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, giữa người nước ngoài với nhau thường trú tại Việt Nam được giải quyết theo quy định của Luật này.

2. Trong trường hợp bên là công dân Việt Nam không thường trú tại Việt Nam vào thời điểm yêu cầu ly hôn, ly thân thì việc ly hôn, ly thân được giải quyết theo pháp luật của nước nơi thường trú chung của vợ chồng; nếu họ không có nơi thường trú chung thì theo pháp luật Việt Nam.

3. Việc giải quyết tài sản là bất động sản ở nước ngoài khi ly hôn, ly thân tuân theo pháp luật của nước nơi có bất động sản đó.”

113. Bổ sung Điều 104 a như sau:

“Điều 104a. Xác định cha, mẹ, con có yếu tố nước ngoài

1. Cơ quan đăng ký hộ tịch Việt Nam có thẩm quyền về việc nhận cha, mẹ, con giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, giữa công dân Việt Nam với nhau mà ít nhất một bên định cư ở nước ngoài, giữa người nước ngoài với nhau mà ít nhất một bên thường trú tại Việt Nam theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

2. Tòa án Việt Nam giải quyết việc nhận cha, mẹ, con có yếu tố nước ngoài khác không thuộc quy định tại khoản 1 Điều này.”

114. Bổ sung Điều 104 b như sau:

“Điều 104b. Nghĩa vụ cấp dưỡng có yếu tố nước ngoài

Nghĩa vụ cấp dưỡng tuân theo pháp luật mà người yêu cầu cấp dưỡng cư trú. Trường hợp người yêu cầu cấp dưỡng không có nơi cư trú thì áp dụng pháp luật mà người yêu cầu cấp dưỡng là công dân.

Cơ quan có thẩm quyền giải quyết đơn yêu cầu cấp dưỡng của những người quy định tại khoản 1 Điều này là cơ quan của nước nơi người yêu cầu cấp dưỡng cư trú.”

Điều 2. Bãi bỏ các chương, điều của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000:
1. Bãi bỏ Chương IX. Giám hộ giữa các thành viên trong gia đình, gồm các điều từ Điều 79 đến Điều 84; Chương XII. Xử lý vi phạm, gồm các điều từ Điều 107 đến Điều 108.

2. Bãi bỏ các điều 7, 10, 12, 13, 14, 89, 98 và 106.

Điều 3. Chương XIII. Điều khoản thi hành được sửa đổi, bổ sung như sau:
1. Bổ sung Điều 104 c như sau:
“Điều 104c. Điều khoản chuyển tiếp

1. Các quy định của Luật này được áp dụng đối với các quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập kể từ ngày Luật này có hiệu lực.

2. Các quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập trước ngày Luật này có hiệu lực thì vẫn thực hiện theo quy định của pháp luật tại thời điểm xác lập quan hệ đó.

3. Việc Tòa án áp dụng pháp luật hôn nhân và gia đình để giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình được giải quyết như sau:

a) Đối với những vụ việc Tòa án thụ lý trước thời điểm Luật này có hiệu lực thì vẫn áp dụng pháp luật có hiệu lực tại thời điểm thụ lý;

b) Đối với những vụ việc Tòa án thụ lý từ ngày Luật này có hiệu lực mà quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập trước ngày Luật này có hiệu lực thì thực hiện theo khoản 2 Điều này; trường hợp quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập sau ngày Luật này có hiệu lực thì thực hiện theo quy định tại khoản 1 Điều này;

c) Không áp dụng Luật này để kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm đối với những vụ việc mà Tòa án đã áp dụng pháp luật hôn nhân và gia đình trước thời điểm Luật này có hiệu lực để giải quyết.”

2. Điều 109 được sửa đổi, bổ sung như sau:
“Điều 109. Hiệu lực thi hành

Luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày … tháng … năm 20…

3. Điều 110 được sửa đổi, bổ sung như sau:
“Điều 110. Hướng dẫn thi hành

Chính phủ quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các điều khoản được giao trong Luật; hướng dẫn những nội dung cần thiết khác của Luật này để đáp ứng yêu cầu quản lý Nhà nước.

Tòa án nhân dân tối cao phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Tư pháp hướng dẫn thi hành các điều khoản được giao trong Luật.”

Luật này đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ … thông qua ngày … tháng …. năm 20…